Những Bất Cập Trong Hệ Thống Thuế Thu Nhập Cá Nhân Và Giải Pháp Đề Xuất

Những bất cập thuế thu nhập cá nhân đang trở thành vấn đề gây nhức nhối cho nhiều người lao động và chuyên gia kinh tế. Bài viết này sẽ phân tích chi tiết những bất cập hiện tại và đề xuất các giải pháp nhằm cải thiện hệ thống thuế thu nhập cá nhân, đảm bảo công bằng và thúc đẩy sự phát triển bền vững của nền kinh tế.

Thuế thu nhập cá nhân và tầm quan trọng của nó

Thuế thu nhập cá nhân (TNCN) là một trong những nguồn thu chính của ngân sách nhà nước, đóng vai trò quan trọng trong việc duy trì và phát triển các hoạt động kinh tế, xã hội. Đây là loại thuế mà cá nhân phải nộp dựa trên tổng thu nhập từ các nguồn khác nhau như lương, kinh doanh, đầu tư và các khoản thu nhập khác.

Việc áp dụng thuế thu nhập cá nhân (TNCN) không chỉ nhằm mục đích thu ngân sách mà còn hướng đến nhiều mục tiêu quan trọng khác trong quản lý kinh tế và xã hội. Dưới đây là những mục đích chính của việc áp dụng thuế TNCN:

1. Tăng nguồn thu ngân sách nhà nước:

Thuế TNCN là một trong những nguồn thu quan trọng của ngân sách nhà nước, cung cấp tài chính để chính phủ duy trì và phát triển các dịch vụ công cộng như y tế, giáo dục, giao thông, và an sinh xã hội. Việc thu thuế TNCN giúp đảm bảo nguồn lực tài chính ổn định cho các hoạt động và dự án phát triển quốc gia.

2. Phân phối lại thu nhập:

Một trong những mục tiêu chính của thuế TNCN là giảm bớt sự chênh lệch thu nhập giữa các tầng lớp dân cư. Bằng cách áp dụng mức thuế luỹ tiến, người có thu nhập cao đóng góp nhiều hơn, hỗ trợ tài chính cho các chương trình xã hội giúp đỡ người có thu nhập thấp. Điều này góp phần tạo ra một xã hội công bằng và hài hòa hơn.

3. Khuyến khích tiết kiệm và đầu tư:

Thuế TNCN có thể được cấu trúc để khuyến khích tiết kiệm và đầu tư thông qua các biện pháp giảm thuế cho các khoản tiết kiệm, đầu tư vào doanh nghiệp hoặc các hình thức đầu tư dài hạn khác. Điều này không chỉ giúp cá nhân tích lũy tài sản mà còn thúc đẩy sự phát triển kinh tế thông qua tăng cường đầu tư.

4. Kiểm soát lạm phát và điều tiết kinh tế:

Thuế TNCN là công cụ hiệu quả để chính phủ điều tiết nền kinh tế. Bằng cách điều chỉnh mức thuế và các khoản giảm trừ, chính phủ có thể kiểm soát lạm phát, khuyến khích hoặc hạn chế tiêu dùng, và điều chỉnh các hoạt động kinh tế khác để duy trì sự ổn định kinh tế vĩ mô.

5. Đảm bảo công bằng xã hội:

Áp dụng thuế TNCN một cách công bằng và hợp lý giúp đảm bảo mọi người dân đều có nghĩa vụ đóng góp vào ngân sách nhà nước dựa trên khả năng tài chính của họ. Điều này không chỉ tạo ra sự công bằng trong đóng góp tài chính mà còn xây dựng ý thức trách nhiệm và quyền lợi của công dân đối với quốc gia.

6. Thúc đẩy tuân thủ pháp luật và minh bạch tài chính:

Việc áp dụng thuế TNCN giúp tăng cường sự minh bạch trong thu nhập và tài chính cá nhân, khuyến khích tuân thủ pháp luật và giảm thiểu các hành vi trốn thuế. Điều này góp phần tạo ra một môi trường kinh doanh và đầu tư lành mạnh, ổn định.

Tóm lại, thuế thu nhập cá nhân không chỉ là nguồn thu quan trọng cho ngân sách nhà nước mà còn đóng vai trò quan trọng trong việc phân phối lại thu nhập, khuyến khích tiết kiệm và đầu tư, điều tiết nền kinh tế, đảm bảo công bằng xã hội và thúc đẩy sự tuân thủ pháp luật. Việc áp dụng và quản lý thuế TNCN một cách hiệu quả là nền tảng cho sự phát triển bền vững của quốc gia.

Những bất cập hiện tại trong hệ thống thuế thu nhập cá nhân

Hệ thống thuế thu nhập cá nhân hiện nay vẫn tồn tại nhiều bất cập, ảnh hưởng không nhỏ đến quyền lợi của người nộp thuế. Dưới đây là những vấn đề chính cần được quan tâm và điều chỉnh:

1. Mức giảm trừ gia cảnh chưa theo kịp tốc độ tăng giá cả hàng hóa, dịch vụ:

Mặc dù từ ngày 1/7/2020, mức giảm trừ gia cảnh đã được tăng từ 9 triệu lên 11 triệu đồng/tháng và mức giảm trừ cho người phụ thuộc từ 3,6 triệu lên 4,4 triệu đồng/người/tháng, nhưng mức tăng này vẫn chưa đáp ứng đủ so với tốc độ tăng giá cả hàng hóa và dịch vụ, khiến người lao động gặp khó khăn trong việc duy trì mức sống.

2. Không phân biệt điều kiện sống theo vùng miền:

Luật Thuế TNCN quy định mức giảm trừ gia cảnh đồng nhất cho mọi vùng miền, không tính đến sự khác biệt về điều kiện sống giữa thành thị và nông thôn. Điều này dẫn đến sự bất công bằng, khi mức sống và chi phí sinh hoạt ở thành thị cao hơn nhiều so với nông thôn.

3. Tính lũy tiến của thuế TNCN và thu nhập không đồng nhất:

Với đặc tính lũy tiến của thuế TNCN, người dân thành thị có thu nhập cao hơn sẽ phải chịu thuế suất cao hơn, nhưng mức giảm trừ gia cảnh lại không được điều chỉnh tương ứng với mức sống cao hơn ở thành thị.

4. Mức giảm trừ gia cảnh không điều chỉnh theo vùng:

Mức giảm trừ gia cảnh không được điều chỉnh linh hoạt theo các vùng khác nhau. Một mức giảm trừ gia cảnh đồng nhất dẫn đến sự không công bằng, khi mà chi phí sinh hoạt ở các vùng là khác nhau.

5. Sự chậm trễ trong điều chỉnh mức giảm trừ gia cảnh:

Việc điều chỉnh mức giảm trừ gia cảnh chỉ được thực hiện khi chỉ số giá tiêu dùng (CPI) biến động trên 20%, dẫn đến mức giảm trừ gia cảnh trở nên lạc hậu và không phản ánh đúng mức sống thực tế. Người lao động phải chịu thiệt thòi do sự điều chỉnh này luôn theo sau lạm phát.

6. Không điều chỉnh các mức thu nhập trong các bậc thuế:

Trong khi mức giảm trừ gia cảnh được điều chỉnh, ngưỡng thu nhập tính thuế trong các bậc thuế lại không được điều chỉnh. Điều này dẫn đến việc thu nhập danh nghĩa tăng do lạm phát nhưng mức thuế suất trung bình không đổi, gây thiệt thòi cho người lao động.

7. Biểu thuế lũy tiến từng phần chưa hợp lý:

Biểu thuế lũy tiến từng phần hiện hành gồm 7 bậc với các mức thuế suất từ 5% đến 35% bị đánh giá là quá nhiều bậc và giãn cách giữa các bậc quá hẹp. Điều này dễ dẫn đến nhảy bậc thuế khi tổng hợp thu nhập vào cuối năm, làm tăng số thuế phải nộp và số lượng phải quyết toán thuế một cách không cần thiết.

Những bất cập trên đây cho thấy hệ thống thuế thu nhập cá nhân hiện tại cần được cải thiện để đảm bảo công bằng và phản ánh đúng thực tế kinh tế xã hội, từ đó hỗ trợ người lao động và thúc đẩy sự phát triển bền vững của nền kinh tế.

Tác động của các bất cập thuế thu nhập cá nhân đến xã hội

Những bất cập trong hệ thống thuế thu nhập cá nhân không chỉ ảnh hưởng trực tiếp đến người nộp thuế mà còn có những tác động sâu rộng đến toàn bộ xã hội. Dưới đây là các tác động chính:

1. Tác động đến người lao động:
   • Giảm thu nhập thực tế: Mức giảm trừ gia cảnh không theo kịp tốc độ tăng giá cả và chi phí sinh hoạt khiến thu nhập thực tế của người lao động bị giảm, ảnh hưởng đến chất lượng cuộc sống.
   • Tăng gánh nặng thuế: Biểu thuế lũy tiến nhiều bậc và khoảng cách giữa các bậc thuế hẹp dẫn đến việc người lao động dễ bị nhảy bậc thuế, làm tăng số thuế phải nộp.
2. Tác động đến nền kinh tế:
   • Giảm tiêu dùng: Khi người lao động phải chịu gánh nặng thuế cao, khả năng tiêu dùng giảm, ảnh hưởng đến nhu cầu trong nền kinh tế và làm giảm tốc độ tăng trưởng kinh tế.
   • Giảm động lực làm việc và đầu tư: Gánh nặng thuế cao có thể làm giảm động lực làm việc và đầu tư, ảnh hưởng đến năng suất lao động và sự phát triển của doanh nghiệp.
3. Tác động đến công bằng xã hội:
   • Chênh lệch giàu nghèo: Mức giảm trừ gia cảnh không phân biệt vùng miền và không điều chỉnh linh hoạt dẫn đến sự bất công bằng giữa người sống ở thành thị và nông thôn. Người dân ở các khu vực có chi phí sinh hoạt cao hơn bị thiệt thòi nhiều hơn.
   • Bất bình đẳng thu nhập: Việc không điều chỉnh các mức thu nhập trong các bậc thuế khiến những người có thu nhập tăng do lạm phát bị đánh thuế cao hơn, làm gia tăng sự bất bình đẳng thu nhập.
4. Tác động đến hành vi tuân thủ pháp luật:
   • Tăng khả năng trốn thuế: Các quy định phức tạp và gánh nặng thuế cao có thể dẫn đến việc người lao động và doanh nghiệp tìm cách trốn thuế hoặc tránh thuế, gây mất mát nguồn thu cho ngân sách nhà nước.
   • Tăng chi phí tuân thủ: Quy trình khai báo và quyết toán thuế phức tạp làm tăng chi phí tuân thủ cho cả cá nhân và doanh nghiệp, gây lãng phí thời gian và nguồn lực.

Những tác động này cho thấy tầm quan trọng của việc cải thiện hệ thống thuế thu nhập cá nhân để đảm bảo công bằng, khuyến khích lao động và đầu tư, cũng như thúc đẩy sự phát triển bền vững của xã hội và nền kinh tế.

Giải pháp cải thiện hệ thống thuế thu nhập cá nhân

Các chuyên gia tài chính và cơ quan quản lý đã nhận thấy nhiều bất cập trong hệ thống thuế thu nhập cá nhân (TNCN) hiện tại và đề xuất những giải pháp cụ thể để cải thiện. TS Đinh Trọng Thịnh từ Học viện Tài chính nhấn mạnh rằng thời gian sửa đổi Luật Thuế TNCN quá muộn và cần được điều chỉnh sớm hơn để phản ánh biến động giá và sự chênh lệch trong quy định hiện hành. Một trong những đề xuất chính là nới rộng mức bình quân đóng thuế TNCN khi thu nhập và mức sống của người dân tăng cao.

Bộ Tài chính đã đề xuất cắt giảm số bậc thuế từ 7 xuống 5 bậc, đồng thời nới rộng khoảng cách thu nhập trong các bậc thuế để đảm bảo điều tiết công bằng hơn cho người có thu nhập cao. Việc này không chỉ giúp đơn giản hóa quy trình kê khai và nộp thuế mà còn khuyến khích lao động, nâng cao tính cạnh tranh của nền kinh tế trong việc thu hút nguồn nhân lực chất lượng cao.

Ông Nguyễn Văn Được, Tổng Giám đốc Công ty Kế toán và Tư vấn thuế Trọng Tín, đề xuất bỏ bớt hoặc gộp các bậc thuế đầu tiên và thiết kế lại biểu thuế sao cho khoảng cách giữa các bậc thấp được nới rộng, còn các bậc cao thì thu hẹp. Điều này sẽ giúp giảm áp lực thuế lên nhóm thu nhập thấp và trung bình, đồng thời tăng cường đóng góp vào ngân sách từ những người có thu nhập cao.

Ngoài ra, cần điều chỉnh mức giảm trừ gia cảnh theo điều kiện sống từng vùng, tương tự như cách xây dựng chính sách lương tối thiểu vùng của Chính phủ. Việc điều chỉnh mức giảm trừ gia cảnh và các bậc thuế cần được thực hiện tự động hàng năm dựa trên chỉ số giá tiêu dùng và thu nhập để đảm bảo tính linh hoạt và kịp thời.

Các giải pháp này, nếu được thực hiện, sẽ giúp cải thiện hệ thống thuế TNCN, đảm bảo công bằng, khuyến khích lao động và đầu tư, đồng thời thúc đẩy sự phát triển bền vững của nền kinh tế.

Kết luận

Những bất cập trong hệ thống thuế thu nhập cá nhân hiện tại đã và đang ảnh hưởng không nhỏ đến người lao động và sự phát triển kinh tế xã hội. Việc không điều chỉnh mức giảm trừ gia cảnh, sự phức tạp trong biểu thuế lũy tiến và thiếu linh hoạt trong quy trình kê khai đã tạo ra nhiều khó khăn và bất công bằng. 

Để giải quyết các vấn đề này, cần có sự thay đổi toàn diện, từ việc cải tiến mức giảm trừ gia cảnh phù hợp với từng vùng miền, đơn giản hóa và hợp lý hóa biểu thuế lũy tiến, đến việc áp dụng các biện pháp tự động điều chỉnh thuế theo chỉ số giá và thu nhập. Chỉ khi đó, hệ thống thuế thu nhập cá nhân mới thực sự công bằng, hiệu quả và thúc đẩy sự phát triển bền vững của nền kinh tế. Chúng ta cùng hy vọng và mong chờ những cải cách tích cực này sẽ sớm được thực hiện, mang lại lợi ích thiết thực cho người dân và xã hội.